risk fonu ne demek?

Risk fonu (ing:hedge fund), göreli olarak likit olan mal varlıkları üzerinden al-sat yapılan ve açığa satış, kaldıraç, ve türevler gibi daha karmaşık ticari işlem, Portföy-yapımı ve risk yönetimi tekniklerinin çok sık kullanıldığı bir yatırım fonu türüdür.¹ Bu karmaşık tekniklerin kullanımı yüzünden, mali düzenleyiciler (ing:financial regulator) genel olarak risk fonlarının, kurumsal yatırımcıların, yüksek net değerli bireylerin ve Akredite yatırımcılar (ing:Accredited investor) gibi bu konuda yeteri kadar sofistike olabilen yatırımcılar dışında hiç kimseye pazarlamansına ya da erişime açılmasına izin vermezler.²

Risk fonları alternatif yatırım (ing: alternative investment) olarak kabul edilirler. Bu fonların kaldıraç ve daha karmaşık teknikleri çok yoğun bir biçimde kullanması sebebiyle, perakende pazarında mümkün olan ve denetlenen yatırım fonları gibi fonlardan ayrılmaktadır. Bu tür fonlar ayrıca özel sermaye fonları (ing:private equity fund) ve diğer benzer kapalı-uçlu fonlardan (ing:closed-end fund) ayrılırlar; çünkü risk fonları likit varlıklara yatırım yaparlar ve çoğunlukla açık-uçludurlar. Buna bağlı olarak risk fonları; yatırımcılara, yatırım varlığının net değerine (ing:net asset value ) göre, periyodik olarak sermayeyi yatırıma yönlendirme ve yatırımdan çekme olanağı sağlarken özel sermaye fonları genel olarak likit olmayan varlıklara yatırım yapmaya yönlendirir ve sermayeyi de birkaç yıl sonra geri verebilir³⁴. Ancak, bir fonun düzenlenme/denetlenme durumu (ing: regulatory status) dışında fon türlerine dair resmi ya da sabit bir tanım bulunmamaktadır, bu yüzden de "risk fonu"nun (ing: "hedge fund") ne olduğuna dair değişik görüşler bulunabilmektedir.

Risk fonları, düzenlenen/denetlenen fonlara uygulanan kısıtlamaların çoğuna tabi tutulmasa da, ABD ve Avrupa'da 2007-2008 finansal krizini takiben, hükümet gözetimini artırmak ve bazı denetimsel boşluklardan kurtulmak amacıyla, bazı denetimsel yasalar kabul edilmiştir⁵

Pek çok modern risk fonu geniş bir yelpazedeki finansal araçları (ing:financial instrument) ve risk yönetim tekniklerini kullanabilirken,⁶, bu risk fonları birbirlerinden stareji, alınan riskler, değişime yatkınlık/tahmin edilemezlik (ing: volatility) ve beklenen dönüş profili açısından çok farklı olabilirler. Risk fonu yatırım stratejilerinin, piyasaların çıkışta ya da düşüşte olmasından bağımsız olarak, pozitif bir yatırım getirisi hedeflemeleri (ing:return on investment) yaygın olarak gözlenir ("Mutlak getiri"). Risk fonları aşırı riskli yatırımlar olarak düşünülebilir ancak bazı risk fonu stratejilerinin beklenen getirileri risk fonu tekniklerinin kullanımı sebebiyle, borsaya yüksek oranda bağlı olan bazı perakende fonlarına göre daha az değişim (ing: volatility) göstermektedir.

Tipik olarak bir risk fonunda yatırım yöneticisine yatırım yönetim ücreti (örn, yıllık olarak net değerin 2%'si kadar), ve performas ücreti (örn, net değerdeki yıllık artışın 20%'si kadar) ödeme yapılır⁷.

Risk fonları geçtiğimiz birkaç on yıldır kullanılıyorlar, ve gitikçe artan bir popülerlike kazandılar. Günümüzde artık varlık yönetimi (ing:asset management) endüstrisinin önemli bir payını oluşturmaktadırlar⁸, toplamda risk fonlarındaki varlıkların toplamının yaklaşık 3.2 trilyon $ civarında olduğu tahmin edilmektedir⁹. Bazı risk fonu yöneticilerinin denetiminde milyarlarca dolar değerinde yatırım varlığı bulunmaktadır (ing: assets under management-AUM).

Giriş

İlk başlardaki risk fonları bazı özel yatırımları, açığa satış yaparak genel piyasalardaki dalgalanmalardan korumayı hedeflemişlerdir. Bu terimin ingilizce karşılığında bulunan 'hedge' kelimesinin anlamı ise çit ile çevrelemek/korumak anlamında olduğundan, 'hedge fund' terimine anlam olarak kaynaklık etmiştir¹⁰. Ancak günümüzde, kullanılan pek çok farklı yatırım tekniği artık "risk"leri, kelimenin orijinal anlamındaki gibi korumamaktadır¹¹¹².

Tarihçe

ABD'de 1920'lerdeki spekülatör borsası (ing: Bull Market) bünyesinde, varlıklı yatırımcıların kullanımına özel olan yatırım fonları bulunmaktaydı. O döneme ait olan ve günümüzde en iyi bilineni Graham-Newman ortaklığıdır (ing:Graham-Newman Partnership). Bu ortaklık Benjamin Graham ve uzun süredir iş ortağı olan Jerry Newman tarafından kurulmuştur¹³. Warren Buffett bu ortaklığa, Amerikan Finans Müzesine (ing: Museum of American Finance) yazdığı bir mektupta, risk fonunun erken örneklerinden biri olarak atıfta bulunmuştur¹⁴; Janet Tavakoli ise Warrent Buffet'ın diğer yorumlarına da dayanarak Graham'ın yatırım şirketini ilk risk fonu olarak kabul etmiştir¹⁵

Sosyolog Alfred W. Jones, risk fonunun ingilizcedeki karşılığı olan "hedged fund" teriminin isim babası olarak kabul edilir (hedge: çit/sınır, hedged: çevrili/sınırlandırılmış fund:fon hedged fund: riski sınırlandırılmış fon)¹⁶¹⁷ ve 1949 yılında ilk risk fonu yapısını oluşturduğu kabul edilir¹⁸. Jones yönettiği fonları "hedged" (sınırlı) olarak tanımlamıştır, bu terim o sıralarda Wall Street bünyesinde, Finansal piyasalardaki değişimlerden kaynaklı olan yatırım riskinin yönetimini tanımlamak için kullanılmaktaydı¹⁹

1970'lerde risk fonları, fon yöneticilerinin çoğunun 'Uzun/Kısa Sermaye' (ing: long/short equity) modelini takip etmesi sebebiyle, tek bir strateji üzerine özelleşmişti. 1969-1970 durgunluğu sırasında (ing: recession of 1969–70) ve 1973-1974 borsa çöküşü (ing: 1973–1974 stock market crash) yüzünden; pek çok risk fonu, değer olarak ağır kayıplar verince, kapanmıştır. 1980'lerin sonunda tekrar keşfedilmeye başladılar.²⁰

1990'larda risk fonlarının sayısı dikkate değer miktarda artmıştır ²¹. Bu durumun muhtemel sebepleri arasında 1990'lardaki borsanın yükselişi, 'hizalanmış faiz tazminat yapısı' (ing: 'aligned-interest compensation structure') ve yüksek değerlerde geri dönüş vaatleri sayılabilir²². Sonraki on yıl boyunca, risk fonu stratejileri arasına girenler şunlardır: kredi arbitrajı, sıkıntılı borç (ring: distressed debt), sabit gelir (ring:fixed income), Nicel analiz (ing: quantitative analysis), ve çoklu-strateji ²³. ABD'deki, emeklilik ve bağış fon yöneticileri gibi kurumsal yatırımcılar, portföylerinin daha büyük kısımlarını risk fonlarına ayırmaya başlamışlardı²⁴²⁵

21. yüzyılın ilk on yılında risk fonları dünya çapında popülariteye ulaştı, ve 2008 yılına gelindiğinde dünya çapındaki risk fonu endüstrisinin yönettiği varlıkların (ing: assets under management-AUM) değeri 1.93 trilyon $ değerine ulaşmıştır²⁶²⁷. Ancak 2007–2008 finansal krizi, risk fonlarında yatırımcıların varlıklarını geri çekmelerine kısıtlamalar getirilmesine neden olmuş, sonuç olarak popülerliklerinin azalmasına ve yönetilen varlıkların toplam değerinin azalmasına yol açmıştır²⁸. Yönetilen varlıkların toplam değeri daha sonra tekrar yükselmiştir ve 2011 Nisan ayında 2 trilyon $ değerine ulaşmıştır²⁹³⁰. 2001 Şubat ayı itibarıyla, dünya çapındaki risk fonu yatırımlarının %61'i kurumsal kaynaklardan gelmekteydi³¹

2011 Haziran tarihinde, en çok miktarda yönetilen varlık miktarına sahip olan risk fonu yönetimi firmaları şunlardı: Bridgewater Associates (58.9 Milyar $), Man Group (39.2 Milyar $), Paulson & Co. (35.1 Milyar $), Brevan Howard (31 Milyar $), and Och-Ziff (29.4 Milyar $).³² Bridgewater Associates şirketi 2012 Mart ayı itibarıyla 70 Milyar $ değerinde varlık yönetmekteydi³³³⁴. O yılın sonunda, ABD'deki en büyük 241 risk fonu yönetimi şirketinin elindeki varlıklarının toplamı 1.335 Trilyon $ değerindeydi³⁵. 2012 Nisan ayında risk fonu endüstrisi, yönetilen varlıkların değerinin 2.13 Trilyon $'a ulaşmasıyla rekor kırmıştır³⁶. 2010'ların ortalarına doğru, risk fonu endüstrisi "eski okul" fon yöneticilerinde genel bir düşü yaşadı. Merkez Bankalarının daha önce görülmemiş şekilde kolaylık sağlaması yüzünden klasik uzun/kısa stratejisinin revaçtan düşmesi sebebiyle; Dan Loeb bu durumu "risk fonu ölüm tarlası" olarak adlandırmıştır.O dönemde ABD hisse senedi piyasası bağımlılığı/korelasyonu açığa satış yapanlar için sürdürülemez hale gelmişti³⁷. Günümüz risk fonu endüstrisi; Citadel, Elliot, Milennium, Bridgewater gibi daha büyük ve kendini ispatlamış şirketler etrafında yoğunlaşan bir olgunluk durumuna erişmiştir. Yeni fon şirketlerinin kurulma oranı kapanan fonların oranını geçmiştir³⁸

2017 Temmuz tarihinde, risk fonlarında yönetilen varlıkların değeri, 8 adet art arda aylık raporlanan geri dönüş değerlerine bakıldığında, 3.1 trilyon $'a yükselerek rekor kırmıştır³⁹.

Ünlü Risk Fonu Yöneticileri

2015 yılında, Forbes dergisi tarafından aşağıdaki liste yayımlanmıştır:

John Meriwether, Long-Term Capital Management şirketinde çalışırken, 1993 yılından 1998 yıllındaki çöküşüne ve likidasyonuna kadar %27 ile %59 arasında en başarılı kar dönüşlerini gerçekleştirmiştir.
George Soros, Quantum Group of Funds şirketinde
Ray Dalio, dünyanın en büyük risk fonu şirketi Bridgewater Associates , 2017 itibarıyla 160 milyar $ değerindeki varlık yönetilmektedir ⁴⁰⁴¹
Steve Cohen, Point72 Asset Management şirketinde ⁴²⁴³⁴⁴
John Paulson, Paulson & Co. şirketinde, Aralık 2015 itibarıyla had 19 milyar $ değerindeki varlık yönetilmektedir⁴⁵
David Tepper, Appaloosa Management şirketinde
Paul Tudor Jones, Tudor Investment Corporation şirketinde
Daniel Och, Och-Ziff Capital Management Group şirketinde⁴⁶⁴⁷ 2013 itibarıyla 40 milyar $'dan fazla varlık yönetilmektedir⁴⁸⁴⁹
Israel Englander, Millennium Management, LLC şirketinde
Leon Cooperman, Omega Advisors şirketinde⁵⁰
Michael Platt, Avrupanı'nın üçüncü büyük şirketinde BlueCrest Capital Management (İngiltere)⁵¹
James Dinan, York Capital Management şirketinde⁵²
Stephen Mandel, Lone Pine Capital şirketinde, Haziran 2015 itibarıyla 26.7 milyar $ varlık yönetilmektedir⁵³
Larry Robbins, Glenview Capital Management şirketinde, Temmuz 2014 itibarıyla 9.2 milyar $ varlık yönetilmektedir⁵⁴
Glenn Dubin, Highbridge Capital Management şirketinde⁵⁵⁵⁶⁵⁷
Paul Singer, Elliott Management Corporation şirketinde, aktivist br risk fonu, 2013 yılı itibarıyla 23 milyar $ varlık yönetilmektedir,⁵⁸⁵⁹ 2015 in ilk çeyreğinde 8.1 milyar $ değerinde portföyü bulunmaktaydı⁶⁰⁶¹⁶²
Michael Hintze, CQS, haziran 2015 itibarıyla14.4 milyar $ değerinde varlık yönetilmektedir⁶³
David Einhorn, Greenlight Capital şirketinde,⁶⁴⁶⁵ En iyi 20 Milyarder Risk Fonu Yöneticisi arasında.⁶⁶
Bill Ackman Pershing Square Capital Management şirketinde

Stratejiler

Risk fonu stratejileri genel olarak dört ana kategoriye ayrılmış durumdadır: genel makro (ing: global macro), yönlü (ing: directional), olay-güdümlü (ing: event-driven investing), ve göreli değer (ing: relative value) (arbitraj).⁶⁷. Bu kategorilerdeki stratejiler, karakteristik birer risk ve geri dönüş(kazanım) profili içermektedirler. Bir fonda; esneklik, risk yönetimi veya çeşitlilik sağlamak amacıyla bir ya da daha fazla strateji kullanılabilmektedir ⁶⁸. Risk fonu için hazırlanan ve arz notu (ing: offering memorandum) olarak da bilinen prospektüs (izahname) (ing:prospectus) belgesi, potansiyel yatırımcılara risk fonunun önemli unsurları (kilit noktaları) hakkında açıklama (izah) sunar (arz eder). Bu açıklamanın içinde fonun yatırım stratejisi, yatırım türü ve kaldıraç (ing: leverage) üst sınırı gibi bilgiler bulunmaktadır⁶⁹.

Risk fonunun stratejisini oluşturan bileşenler arasında risk fonunun ilgili pazara yaklaşım tarzı, belirli araçların kullanımı, risk fonun özelleştiği pazar sektörü (ing:market sector) (örn., sağlık sektörü), yatırımları seçme yöntemi, ve fon bünyesindeki çeşitlilik miktarı bulunmaktadır. Farklı varlık sınıfları (ing:asset class) için çeşitli pazar yaklaşımları bulunmaktadır. Bunlar arasında Hisse Senedi (ing:Stock), sabit gelir (ing:fixed income), emtia ve döviz sayılabilir. Kullanılan araçlar arasında öz-sermaye, sabit gelir, vadeli işlemler (ing:futures contract), opsiyonlar ve takaslar (ing:swap) bulunmaktadır. Stratejiler genel olarak ikiye ayrılabilirler: yöneticiler tarafından seçilebilen "isteğe bağlı/nitel" (ing:discretionary/qualitative) olarak tanımlanabilenler ya da yatırımların bilgisayarlı bir sistem tarafından otomatik seçilebildiği "sistematik/nicel" (ing:systematic/quantitative) olarak tanımlanabilenler.⁷⁰ Fonların içerdikleri çeşitlilik miktarları fondan fona değişebilir; fonlar çoklu-stratejili, çoklu-fonlu, çoklu-pazarlı, çoklu-yöneticili ya da bunların kombinasyonu olabilmektedir.

Bazen Risk Fonları "mutlak getiri" (ing:absolute return) olarak bilinmekle birlikte; ya "pazar tarafsız/nötr" (ing:market neutral) ya da "yönlü" (ing:directional) olarak sınıflandırılırlar. Pazar tarafsız/nötr fonlar genel olarak, pazar dalgalanmalarının nötrleştirici etkisi altındaki pazarın genel performansıyla daha az korelasyona/bağlantıya sahiplerken; yönlü fonlar pazardaki tutumları/trendleri ve tutarsızlıkları kullandıkları için pazardaki dalgalanmalardan ve kararsızlıklardan daha çok etkilenmektedirler.⁷¹⁷²

Global makro

Global makro adlı yatırım stratejisini kullanan risk fonları, riski-ayarlı getiri üretebilmek için, küresel makroekonomik olayların beklentisiyle hisse, tahvil ya da döviz pazarlarında oldukça yüksek miktarda pozisyonlar alırlar.⁷³ Global makro fon yöneticileri, beklenen/tahmin edilen fiyat hareketlerinden kar elde edebilecek yatırım fırsatlarını belirleyebilmek için, küresel pazar olaylarına/hareketlerine dayalı olan, "büyük resim" olarak da adlandırılan (ing:"big picture") makroekonomik analiz yönetmini kullanırlar. Global makro stratejileri, birden çok pazarda çeşitlendirilmiş yatırımlar üzerinde büyük pozisyonlar alabilme yetenekleri sayesinde büyük oranda esnekliğe sahipken, çekici ve risk-ayarlı getiriler üretebilmek için stratejinin uygulanma zamanlanması önem arz etmektedir.⁷⁴. Global makro sıklıkla yönlü yatırım stratejisi (ing:directional investment strategy) olarak sınıfladırılır⁷⁵

Global makro stratejileri ihtiyari/isteğe bağlı (ing:discretionary) ve sistematik yaklaşımlar olarak iki kategoriye ayrılabilirler. İsteğe bağlı ticaret, yatırımları belirleyip seçen yatırım yöneticileri tarafından gerçekleştirilir. Diğer yandan sistematik ticaret (ing:systematic trading) matematiksel modellere dayalıdır ve bir yazılım tarafından gerçekleştirilir. Bu süreçte ilgili yazılımının kodlanması ve güncellenmesi dışında çok kısıtlı miktarda insan etkileşimi gerçekleşir. Bu tratejiler ayrıca, fonun pazar eğilimi'nden (ing:market trend) (uzun ya da kısa vadeli) kar elde etmeye çalışmasına ya da pazardaki eğilimlerin tersine dönmesi durumlarını tahmin ederek bu durumlardan kar elde etmeye çalışmasına bağlı olarak, eğilim (ing:Trend following) ve karşı-eğilim yaklaşımları olarak ayrılabilirler.⁷⁶

Global makro stratejileri kendi içinde daha alt kategorilere ayrılabilirler. Bunlar arasında, fonun çeşitlendirilmiş piyasalarda ticari olarak işlem gördüğü "sistematik çeşitlendirilmiş" kategorisi (ing: systematic diversified) veya "sistematik doviz" (ing: systematic currency) gibi, fonun uluslararası döviz piyasalarında veya sektör uzmanlıklarında ticari işlem gördüğü , sektor uzmanlık kategorileri sayılabilir ⁷⁷. Diğer alt kategoriler arasında emtia ticareti danışmanlarının (ing: commodity trading advisor , CTA) kullandığı ve fonun emtia piyasalarında veya takas işlemleri bünyesinde, vadeli sözleşmeler (veya opsiyonlar) üzerinden ticari işlem gördüğü kategoriler de yer alır.⁷⁸ Bu ayrıca "Vade Yönetimli Fon" (ing: managed future fund') olarak da bilinir⁷⁹. Emtia ticareti danışmanları (CTA), emtialar (örn. altın) ve stok endeksleri de dahil finansal araçlar üzerinden ticari işlem gerçekleştirirler. Bu danışmanlar ayrıca hem uzun hem de kısa pozisyonları aldıkları için piyasaların yükselişinde de düşüşünden de kar elde edebilirler⁸⁰. Global Makro yöneticilerinin çoğunluğu düzenleyici bir bakış açısından bir emtia ticaret danışmanı (CTA) olma eğilimi gösterir ve genel olarak sistematik ve ihtiyari stratejiler bağlamında ikiye bölünürler. CTA/Makro Stratejileri için sınıflandırma çerçevesi takip eden referanstan incelenebilir.⁸¹

Yönlü

Yönlü yatırım stratejileri piyasa hareketlerini, eğilimleri (ing:trend), veya çeşitli piyasalar arasında hisse seçimi sırasında oluşan tutarsızlıkları kullanır. Bunun için bilgisayar modelleri kullanılabileceği gibi, fon yöneticileri de yatırımı belirleyip seçebilirler. Bu tür stratejiler, pazar tarafsız/nötr stratejilere göre, piyasadaki genel dalgalanmalara daha çok maruz kalırlar⁸²⁸³. Yönlü fon stratejileri arasında ABD ve Uluslararası Uzun/Kısa pozisyonlu (ing:long/short equity) risk fonları bulunmaktadır. Bu tür bir stratejide uzun (pozitifteki) sermaye pozisyonlarının riskleri (ing:long position), başka hisse ve menkul kıymetler veya endeks opsiyonları üzerinde açığa satışlar gerçekleştirerek azaltır. Buradaki hedef, bir yandan uzun pozisyonlu hisselerden kar elde ederken diğer yandan açığa satışlarla kısa pozisyondaki hisselerin değer kaybından da kazanç elde ederek piyasa dalgalanmalarından etkilenme miktarını minimuma çekmektir.

Yönlü stratejiler içerisinde, çeşitli alt stratejiler bulunmaktadır. "Gelişen pazarlar" (ing:Emerging markets) fonu Çin ve Hindistan gibi gelişmekte olan piyasalara odaklanırken,⁸⁴ "sektör fonları" stratejisi; teknoloji, sağlık, biyoteknoloji, ilaç endüstrisi, enerji, ve temel malzemeler gibi alanlarda özelleşmiştir. "Temel büyüme" (ing:fundamental growth) stratejisi kullanan fonlar, genel olarak hisse senedi piyasasına ya da ilgili sektöre göre daha fazla net kar (ing:earnings) büyümesi gösteren şirketlere yatırım yaparken; "İçsel değer" (ing:fundamental value) stratejisi kullanan fonlar ise değeri düşük (hisse değeri öz sermayesinden ya da net kar potansiyelinden düşük olan) şirketlere yatırım yapmaktadır.⁸⁵ Hisse senedi alım satımı için nicel ve finansal sinyal işleme (ing:financial signal processing) teknikleri kullanan fonların bu stratejileri genel olarak "nicel yönlü" strateji olarak tanımlanmaktadır.⁸⁶ "Açığa satış önyargısı" (ing:short bias) stratejisi kullanan fonlar, düşen hisse senedi fiyatlarından kısa pozisyonları kullanarak faydalanırlar.⁸⁷